ኢሳያስ ንኩናትን ሃዋሁ ኩናትን ስልጣኑ መናውሒ እዩ ዝጥቀመሉ ዘሎ፥ ስለዚ ከኣ እዩ ነቲ ኣብ ፕሮቶሪያ ዝተፈረመ ሰላም ክቅበሎ ዓቀብ ኮይንዎ ዘሎ

ብጴጥሮስ ተስፋገርጊስ

ጸሕፊ ጉዳያት ወጻኢ ኣመሪካ ኣንቶንዮ ብሊንከን ነቲ ጉዕዞ ሰላም ኣብ መንጎ ኢትዮጵያን ትግራይን ንምዕዛብን ንምድጋፈን ናብ ኢትዮጵያ ብዕለት 11/3/2023 ኣትዩ ። ብሊንከን ምስቶም ብቐጥታ ዝምልከቶም መራሕቲ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣቢይ ኣሕመድ ምኽትሉ ደመቀ መኮንን፣ ምስ ናይ ኣፍሪቃ ሕብረት ኣቦ ወንበር ሙሳ ፋቂን ንመንግስቲ ትግራይ ወኪሉ ንኣዲስ ኣበባ ዝመጸ ኣቶ ጌታቸው ረዳ ተዘራሪቡ እዩ። ጌታቸው ረዳ ጊዚያዊ ኣማሓዳሪ ናይ መንግስቲ ክልል ትግራይ ኮይኑ ተኣመሪጹ፥ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣቢይ እውን ኣጽዲቂሉ።

ብዕለት 16/03/2023 ጋዜጠኛ ፋና ዮናታን ዮሴፍ ንብሊንከን ከምዚ ኢሉ ይሓቶ፥ ኣብዚ መጺኻ ነቲ ውዕል ፕሮተሪያ ኣብ ምትግባሩ ምሕጋዝን ምስቶም ብቐጥታ ዝምልከቶም ኣካላት ምዝርራብን እዩ። ኣብዚ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነቲ ውዑል ከምቲ ዘድሊ ይትግብሮ ዶ ኣሎ?

ብሊንከን ከምዚ ክብል መሊሱ፥ ኣነ ከም ዝመስለኒ ውዑል ፕሮተሪያ ጽቡቅ ይኸይድ ኣሎ – ኣብ ምድሓን ሂወትን ኣብ ምቅያር (ምምሕያሽ) ናብራ ኣገደስቲ ምዕባለታት ይረኣዩ ኣለዉ። ። ድምጺ ብረት ትም ኢሉ ፥ ሓገዛት ንትግራይ ይኣቱ ኣሎ፥ ንህዝቢ ኣገልግሎት ምሃብ ተጀሚሩ። ወተሃደራት ትግራይ ከቢድ ብረቶም ኣረኪቦም እዮም። ናይ ደገ ሓይልታት ይወጹ ኣለዉ። እሱ ጥራሕ ኣይኮነን ይበል ብሊንከን ካብ መንግስቲ ዝተነግረኒ ካልእ ኣገደስቲ ጉዳያት ከም ተሓታትነት ናይቲ ተፍጺሙ ዘሎ ገበናት ክህሉ፥ መሰጋጋሪ ፍትሒ (Transtional justice) ኣብ ግብሪ ክውዕል ፍቃደኛታት ከም ዝኾኑ ።

እዚ ናይ ደገ ሐይልታት ይወጹ ኣለዉ ምባል ካብ ሓቂ ዝረሓቀ እዩ። ኢሳያስን ሊሂቃን ኣምሓራን ገና ምሉእ ብምልኡ ኣይወጹን ። ብዙሓት ወብሳይታት ናይ ኤሪትራን ናይ ኣምሓራን ሰራዊት ኣብ ትግራይ ህዝቢ የባሳብሱን ገዛውቲ የፍርሱን ከም ዘለዉ የቃለሓ ኣለዋ። ይኹን እምበር ብሊንከን ንኣብይ ጸቅጢ ኣብ ምግባር ዝቑጠብ ዘሎ እዩ ዝመስል ። መንግስቲ ኣመሪካን – ሕብረት ኤሮጳን ናይ ኤሪትራን ኣምሓራን ሰራዊት ካብ ትግራይ ጨሪሱ ስለ ዘይወጸ እዮም ብቀጻሊ ክወጹ ዘዘኻኽሩ ዘለው። ከምኡ እውን ብሊንከን ምስ ጌታቸው ረዳ እንታይ ከም ተዛረበ ዝወጸ መግለጺ የለን። ሓንቲ ክትበርህ ዘለዋ ግን ብሊንከን ኣመሪካ ምስ ተመልሰ ዝሃቦ ዜና ዑደቱ ዕውት ከምዝነበረ እዩ። ነቲ ህዝቢ ትጽቢት ዝገበረሉ ማለት ሰራዊት ኤትጵያ፣ ኤርትራ ኣምሓራን ፣ ትግራይን ገበን ኣብ ልዕሊ ወዲ ሰብ ከም ዝፈጸሙ መብርሂ ሂቡ። ኣብይ ኣሕመድ ነታ ኣብ ኢትዮጵያ ከይትኣቱ ኣብዩዋ ዝነበረ ብሕቡራት መንግስታት – ዝቆመት መርማርት ሽማግለ ከም ተቀበላ እውን ተገሊጹ።

ኣብቲ ናይ መንግስቲ ኣመሪካ ዝወሃብ ናይ መሰል ወዲ ሰብ ዝግህሱ ሃገራት ዓመታዊ ጸብጻባት ንኣምሓራ ገበን ዓሌት ምጽናት ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ከም ዝፈጸሙ ተመዝጊቡ ኣሎ። እዚኣ ንኣምሓራ ኣይተዋሕጠትሎምን። ኣንጻራ ኣብ መራኸቢ ብዙሓን ብዙሕ ይዛረቡ ኣለዉ ።

ኩነታት ኣብ ባይታ ዝኸይድ ዘሎ ሪኢኻ ግን ሰላም ገና ዘተኣማምን ኣይኮነን። ኢልሳ ጭሩም ተጣባቂት፥ ምግሃስ ሰብኣዊ መሰል ኤሪትራውያን ኣብ ፈይስ ቡክ ከም ዝጸሓፈቶ፥ ኢሳያስ ንሓዲሽ ኩናት ይዳሎ ኣሎ። ኣብ ሚኒስትርታት ተወዚዖም ዝነበሩ ሃገራዊ ኣገልግሎት ቅድመ ክልተ ሰሙን ንሳዋን ካልኦት ቦታታትን ተወሲዶም ኣለዉ ግፋ ኣብ ሙሉእ ሃገር ቀጺሉ ኣሎ።

ኣብ በልጁም ዝመደበሩ ፥ ናይ ኤውሮጳ ናይ ወጻኢ ፕሮግራም ምስ ኣፍሪቃ (EEPA. Europe External Programme with Africa) ከምዚ ይብል ፥ ኣብ ትግራይ ዞባ እገላ ሰራዊት ኤሪትራ ናይ ከቢድ መሳርያን ፍኪስ መሳርያን ልምምድ ብተደጋጋሚ የካይዱ ኣለው ።

ብዕለት 23/03/2023 ኣብ ወብ ሳይት ዝወጸ ምጽራይ የድልዮ እዩ እንበር ዘሰንብድ እዩ። እቲ ወረ ኤሪትራ ኣብ ራማን ሽራሮን ኩናት ከፊታ ዝብል እዩ። ኢሳያስ ኣይገብሮን እዩ ኢልካ ክትዛረብ ኣይትኽእለን ኢኻ። መንግስቲ ኣመሪካ ነቲ ሰላም ዕንቅፋት ከይገጥሞ ናተይ ኢላ እናጸዓረት ከላ ስለምንታይ ኢሳያስ ኣንጻር ሰላም ኣንጻር ድልየት ጃንዳ ኢሉ ዝጽውዓ ዘሎ ዘይመሰታኡን ዘይዓቅሙን ኣመሪካ ይዓይ ኣሎ ። እዚ ባህሪያት ኢሳያስ ንዓለም ገረሞ እዩ። ኢሳያስ እንታይ ዓይነት ሰብ ምዃና ክፈልጡ ዝመራመሩ ምሁራት ይቃላቀሉ ኣለዉ። ብዕለት 22/10/2022 መጺሔት ብሉምበርግ ምስ ፕሮፈሶር ሃሪ ቨርሆኢቨን፣ ናይ ኤሪትራ ተማራማሪን ፈላጥን (expert) ኣብ ኮሎምቢያ ዩኒቨርሲቲ ምስ ዝገበርዎ ዝርርብ ንኢሳያስ ክገልጾ እንከሎ ከምዚ ይብል “ኢሳያስ ኣፈወርቂ ዘይተኣደነ ሓደገኛ ወሳኔታት ዝወስድ ኣህጉራዊ ተነጽሎ ዘይግድሶ ፖለቲከኛ እዩ ኢሉ ይገልጾ። ዋላ ካብ ዓለም ይነጸል ኢሳያስ ቀዳምነት ዝህቦ ስልጣኑ ከምይ ገይሩ ክም ዘናውሕ እዩ። ብወገኑ ሓደ ከንያዊ ጸሓፋይ “ኢሳያስ ብመገዲ ኩናት እዩ ኣብ ፖለቲካ ኢትዮጵያ ኢዱ ክእቱ ዝኸኣለ ይብል። ኤሪትራውያን እውን ብወገኖም ኢሳያስ ብዘይ ኩናት ክነበር ኣይክእልን ክብሉ ጀሚሮም ኣለዉ። መልሲ ሓንቲ እያ ኩናትን ሃዋሁ ኩናትን ንኢሳያስ ክልተ ካብተን ንስልጣኑ ዘናወሓ ሓይላት ረቋሒታት እየን። እተን ካላኦት ምዕናው ነተን ንህዝቢ መሰሉ ዝሕልዋ ዓንድታ/ትካላት እየን። ካብኤን ሓንቲ ካብ መንግስቲ ነጻ ዝኾና ሲቪላዊ ማሕበራት ከም ዘይፍቀድ ምግባር እዩ። ህዝቢ ብዘይ ሲቪላዊ ማሕበራት ሰላማዊ ሰልፊ ክገብር ዘይሕሰብ እዩ።

ኢሳያስ ዝኽተሎ ዘሎ ናይ ጥፍኣት ስትራተጂ ኣብ ግምት የእቲኻ ኣዚ ዝፍኖ ዘሎ ወረ ኤሪትራ ብወገን ራማን ሽራሮን ተኽሲ ከፊቱ ዝብል ኢሳያስ ኣይገብሮን እዩ ክበሃል ኣይከኣልን ኢዩ ። ኩናት ውሕሰነት ስልጣኑ ከም መለከታዊ እምነት ስለዘወሰዶ ኣብ ውሽጣዊ ህዋሳቱ ሰሪጹ ይርከብ፥ (He has internalized this strategy in his system) ። ስለዚ ከኣ እዩ ነቲ ኣብ ፕሮቶሪያ ዝተፈረመ ሰላም ክቅበሎ ዓቀብ ኮይንዎ ዘሎ። ዓቅሚ ግን የብሉን ንህዝቢ ኤሪትራ ኣብ ዓዘቅቲ ኩናት የእቲዩ ድሕረይ ኤሪትራ ሳዕሪ ኣይብቆላ ዝዓይነቱ ጥራሕ ኢዩ ክኸውን ዝኽእል።

እዚ ኣምነት እዚ ግን ን 20 ዓመታት ሰሪሕሉ እዩ። ሕጂ ግን ንጥፋት ህዝቢ ኤሪትራን ጥራሕ ዘይኮነ ንጥፋቱ እውን እዩ። እዚ ኩናት እዚ ድሮ ኣሸሓት ሂወት ኤሪትራውያን ብኸንቱ በሊዑ። ከምቲ ኢልሳ ጭሩም ዝበለቶ ንስልጣኑ ንምሕላዉ ኣብ ኩናት ዝመትሉ ኤሪትራውያን ብብዝሒ ይግፈፉ ኣለዉ። እምነቱ ኣብ ሓውሲ ጽላለ ኣድሂብሉ እንተዘይ ከውን ስለምንታይ ኢሳያስ ምስ በዓል ኣመሪካ ይወዳደር ኣሎ። ዋላ ምስ ሩስያ እንተ ተዓራረኸ መሳሪሒኦም ይኽውን እምበር ማዕርነት ዘይብሉ ዝምድና ንረብሓ ሓያላት እዩ። ንሩሲያ ኣብ ኤሪትራ እግሪ ከምዝተኽሉ ገይሩ- ብውክልና ( by proxy) ኣንጻር ምዕራብ ክጥቀምሉ ይኽእሉ እዮም። ንህዝቢ ኤርትራ ግን ኣብ ዝገደደ ባርነት የእትውዎ።

“እምቢ ንኩናት ሕራይ ንሰላም፥ ዝጭርሕኡ ጎስጓስን ሰላማዊ ሰልፊን ብዲፕሎማሲያዊ ስረሓት ተሰንዩ ብቀጻሊ ክካየድ ኣለዎ። ብሓጺሩ ሀገሩ ንምድሐን ታሪክ ዝሰርሓሉ ጊዜ እዩ። እዛ ጊዜ ንጠቀመላ ንስርሓላ።

ኣብዚ ጊዜ እዚ ህዝቢ ኤሪትራ ብሓፈሽኡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ዲስፖራ ዘሎ ደላይ ፍትሒ ሓያል ብድሆ ገጢምዎ ኣሎ። ኣብ ዲያስፖራ ዘሎ ደላይ ፍትሒ እንተ መኪትዎ ነቲ ኣብ ውሽጢ ኤሪትራ ዘሎ ህዝቢ ዓቢ ፍናንን መተባብዕን ምኾነ ነይሩ። እዚ ጊዜ እዚ ወሳኒ ጊዚ እዩ። ወይ ኣብ ኩናት ወረ ኩናትን ህዝብና ብህግደፍ ተጸሚዱ ይጥፋእ ወይ ድማ ፍትሕን ሰላምን ወሪዱ ሕዝቢ ኤሪትራ ኣብ ቁስሉ ምሕዋይን፡ ሂወቱ ምምራሕን፡ ዝዓነወት ሀገሩ ምህናጽን ክተኩር ዕድል ምርካብ። ፍትሒ ንህዝቢ ኤርትራ ኢልካ ጎስጓሳት ምክያድ ህዝቢ ዓለም ዝቅበሎ እዩ። ኣብ ወርሒ 7, 2014 ብሕቡራት መንግስታት ዝቖመት መርማሪት ሽማግለ ኣብ 2016 ከምዚ ዝብል ጸብጻብ ኣቅሪባ ፥ ካብ 1991 ጀሚሩ ኣብ ኤሪትራ ገበን ኣብ ልዕሊ ወዲ ሰብ ብመራሕቲ ተፊጺሙ እዩ፥ እታ ሽማግለ ነቲ ጸብጻብ ሰኲሪቲ ካውንሰል – ኣብ ናይ ዓለም ፍርዲ ቤት ክቀርብ ጻዊዒት ኣቅሪባ ነይራ – ኣይቀረበን ግን። ሽዑ እያ ሽላ ከሳሩስ ፣ ፍልይቲ ኣቅራቢት (Special Rapportier) – ኣብ ኣኼባ ባይቶ ሕቡራት መንግስታት ፡ ንህዝቢ ኤሪትራ የሕሊፍኩም ሂብኩሞም ኢላ ብቁጥዐ ዝተዛረበት፤ ኣብዚ ጊዜዚ ሐያል ተውሳኺ ናይዚ ኣብ ትግራይ ዘካየዶ ዘሎ ናይ ኩናት ገበንን ምግሃስ መሰል ህዝቢ ትግራይን እዩ። ከምልጥ ከኣ ኣይክእል እዩ ። ንደለይቲ ፍትሒ ሐያል ተወሳኺ ነጥቢ ከግልግል ይኽእል እዩ። ደለይቲ ፍትሒ ነተን ዘዔውታ ዘለዎ ጸጋታት ኣወሃሂዱ ዓቢ ጎስጓስ ከካይድ ይኽእል እዩ። ነቲ ስራሕ ዘሳልጥ ገንዘብ ምውጻእ ጸጋታት ናይ ምሁራት፣ ውፉያት ጸጋታት ወዘተ። እቲ ስራሓት ምስ ተጀመረ ናቱ ናህሪ ኣለዎ። ባዕሉ እዩ ዝዛረብ። ታርኽ ግን ክስራሕ ኣለዎ። ከምቲ ዝድለ እውን እንተዘይተዓዊቱ ናይ ሞራል ዕግበት ኣለዎ።

ሓደ ኣብነት መእሰያትና ብስም ብርገድ ንሓመዱ ዕዉት ሰላማዊ ሰልፍታት ብምግባር ነቲ ብሰም ፈስቲቫል ንኩናት ዝውዕል ገንዘብ ምእካብን፥ ጽልኢ ኣብ ልዕሊ ትግራይ ምስዋርን- ንኤሪትራውያን ደለይቲ ፍትሒ ምፍርራሕን መኪቶሞ ኣፍሺሎሞ። ነቲ ፈስቲቫላት ኣብ ብዙሓት ሃገራት ከምዝስረዝ ብምግባሮም። ብዙሓት ደለይቲ ፍትሒ ውድባት ዓሲሎሞን፡ ብገንዘብ ኣዋጺኦሙሎም ። እዚ ውጻኢት ኣብ ባይታ ወሪድካ ምስራሕ ዘምጻኦ እዩ።

ይቅጽል