መቃብር ኣቦይ ስኢነዮ፡ መቃብር ኢጣልያዊ ግን ረኺበዮ

መቃብር ኣቦይ ስኢነዮ፡ መቃብር ኢጣልያዊ ግን ረኺበዮ

ኤርትራውያን፡ ንመሰልናን ክብረትናን ብዙሕ መስዋእቲ ዝኸፈልና ግን ብዝግባእ ዘይተዘርበልናን ዘይተጻሕፈልናን፡ ዝተበደልናን ዝተዘረናን ግን ዘይተኻሓስናን፡ ንዓመታት ዘእውናን ዘይተሰማዕናን ህዝቢ ኢና። ኣብ ዓለም ግቡእ ቦታና ክህልወና፡ ክንሕፈር፡ ስደት ከብቅዕን ኣብ ገዛእ መሬትና ብኽብረት ክንነብርን እንተኾይና ከኣ፡ ኩሉ ፖለቲካዊ ፍልልያትናን ውልቃዊ ኣተሓሳስባናን ወንዚፍና፡ ብዛዕባ’ታ ናይ ሓባር ኤርትራ ምሕሳብ፡ ተጠርኒፍካን ልብኻ ተዋሃሂብካን ምስራሕ፡ ነቲ ጠንቂ ሕሰም፡ ድኽነትን ድፍረትን ኮይኑ ዘሎ ውልቀመላኺ ኢሳያስን ጭፍርኡን ኣሊኻ፡ ንህዝቢ ኤርትራ ዝውክል ፍትሓዊ ስርዓት ምትካል’ዩ። ኣብ ኤርትራ፡ ቅዋማዊ መንግስቲ እንተተመስሪቱ፡ ብህዝቢ ዝተመርጹን ዝተወከሉን ሓገግቲ ኣካላት እንተሃልዮምን፡ ብኢደ ዋኒኑ ሃገርን ሃብትን ዝሸይጥን ዕድል ህዝቢ ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ዘእቱን ኣካል ቦታ የብሉን። ዓለምና ድማ ብሓቅነትካ ጥራይ ዘይኮነት ትፈትወካን ተኽብረካን፡ ብሓድነትካ፡ ብሃገራዊ ፍቅርኻ፡ ብቁጠባዊ ትሕዝቶኻን ብኣከያይዳኻን’ያ። ንሎሚ ነዚ ክብ ኢሉ ዝተጠቅሰ ዘራጉድ ሓንቲ ተቀንዙ ፍጻመ ከም ኣብነት ክጠቅስ።

ብቆልዓይ እንከለኹ፡ ኣብ ዝዓበኹሉ ከባቢ ዓዲዃላ፡ ሩባ ሰሞሞ፡ “መቃብር ጥልያን” ዝብሃል ሰፊሕ ብመንደቅ ዝተኸለለ መሬት ይዕዘብ ነይረ። እቲ፡ መቃብር ጥልያን ዝብሃል ቦታ ኣብ ካልኣይ ኩናት ዓለምን ድሕሪኡን ዝሞቱ ኢጣላውያን ዝተቀብሩሉን ንኽብሮም ሓወልቲ ዝተሃንጸሎም ሕዙእ ቦታ ከምዝኾነ፡ ምስ ዓበኹን ታሪኽ ምስኣንበብኩን’የ ግቡእ መረዳእታ ረኺበ። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ድማ ኣብ ዝተፈላለየ ኩርናዓት ሃገርና፡ ንኣብነት ኣብ ከረን፡ ኣስመራን ምጽዋዕን፡ ኢጣላውያንን እንግሊዛውያንን ወተሃደራት ዝተቀብሩሉ ቦታታትን ሓወልትን ተዓዚበ። ነቲ ዓመታት ዘቁጸረ ኣብ ሃገርና ዘሎ ሰፊሕ መሬት ገቢቱ ዘሎ መካነ መቃብር፡ መንግስታት ጥልያንን ዓባይ ብሪጣንያን ዝኸፍልዎ ክራይ፡ ንምክንኻኑ ዝስልዓሉ ባጀትን ወይ እውን ዋንነት ናይቲ መሬት ናይ መን’ዩ ንጹር ሓበሬታ የብለይን። እቲ ዝያዳ ዝዓበየ ቁምነገር ግን መንግስታት ኢጣልያን ዓባይ ብሪጣንያን ኣብ ዜጋታቶምን ታሪኾምን ዘለዎም ክብሪ፡ ተገዳስነትን ሓላፍነትን ልዑል ምዃኑ’ዩ።

ብርግጽ ኩሉ ፍጡር፡ ብሰላምን ብናጽነትን ክነብር ምሉእ መሰል ኣለዎ። ብፍላይ እቲ ንመልክዕ ዓለም ክቅይርን ከማዕብልን ዝመራመር ዘሎ ሰብ ክቡር’ዩ። ሎሚ፡ ዜጋ እተን ብቁጠባን ስነኪነትን ዝማዕበላን ብምምሕዳር ግሉጽነት ዘለወን ሃገራት፡ ማለት ኣመሪካዊ፡ ጀርመናዊ፡ ስዊዘርላንዳዊ፡ ስዊድናዊ፡ ሲንጋፖራዊ፡ ፈረንሳዊ፡ ጃፓናዊ ወዘተ እንተኾይንካ ክቡርን ሕፉርን ኢኻ። ኤርትራዊ፡ ማላዊ፡ ኒጀራዊ፡ ሱዳናዊ፡ ሶማላዊ፡ ዜጋ እንተኾይንካ ግን፡ ሕሱርን ከም ዝድርበ ኣቅሓን ኢኻ ትቁጸር። ብፍላይ ኣብ መዋእል ውልቀመላኺ ጉጅለ ህግደፍ፡ ኤርትራዊ ካብ ዝኾነ እዋን ንላዕሊ ተኸላቢቱ፡ ተዋሪዱን፡ ንኹሉ ዓይነት ሕሰም ተቃሊዑን። ቀዳሞት ወለድና፡ ኣደራዕን ስቃይን እንተበዚሕዎም፡ “ግዝኣት ቱርኪ” ኢሎም የማርሩ’ኳ እንተነበሩ፡ ሎሚ ብጉጅለ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጸም ዘሎ ስቃይ እንታይ ስም ከምዝወሃቦን መጻኢ ወለዶ ብኸመይ ከምዝዝክሮን ንምግማቱ ኣየጸግምን። ብወገነይ ንግዚኡ ንጉጅለ ህግደፍ፡ “ግዝኣት ህይወት የግድፍ” ዝብል ስም ኣጠሚቀዮ ኣለኹ። ምኽንያቱ ጉጅለ ህግደፍ፡ ዲሞክራስን ፍትሕን ዝብል መሳጢ ስምን ኣብ ተግባር ዘይወዕል ጭርሖታትን ራእይን እኳ እንተለዎ፡ ብዘይ ፍርዲ ዜጋታት ኣብ ብርሃንን ኣየርን ዘይኣትዎ ትሕቲ መሬት ኣብ ክቱር ቁርን ሙቆትን ብዘይ እኹል መግቢ፡ ሕክምና ዝብላዕን ዝስተን ኣብ ዝተነጸለ ቦታ ንዓመታት ምእሳርን ምስቃይን ኢዩ።

ኣብ ካልኣይ ኩናት ዓለም ብዙሓት ኤርትራውያን፡ ብዘይካ’ቲ ኣብ መሬት ኤርትራ ዘካየድዎ ውግኣት፡ ካብ ኤርትራ ወጻኢ’ውን ኣብ ጎድኒ ወተሃደራት ጣልያን ኮይኖም ብጅግንነት ህይወቶም ስኢኖምን ሰንኪሎምን ኢዮም። እቲ ኣብ ሊብያ፡ ኢትዮጵያን ሶማልያን ዝተሳተፍዎን ዝሃለቅዎን ዘስካሕክሕ ኩናት ድማ ሓደ ኣብነት’ዩ። ኤርትራውያን ኣያ ስለዘይብሎም ግን ከምቶም ኣብ መሬትና ኣብ መካነ መቃብር ብኽብሪ ተቀሚጦም ዘለው ዜጋታት ጥልያንን እንግሊዝን ኣይዝከሩን፡ ተፈላጥነት ኣይረኽቡን፡ ሓወልቲ ወይ ምስሊ ኣይህነጸሎምን፡ ካሕሳ ኣይሕተተሎምን፡ ኣበይ ቦታ ተቀቢሮም’ውን እዝጊ ዋንኦም። ዋላ ብጉጅለ ህግደፍ ታሪኽ ቅያ ዝፈጸሙን ዝተሳቀዩን ወለድና ክስነድን መጻኢ ወለዶ ክፈልጦን ተገዳስነት ኣይሃልዎ፡ ንሕና ብህይወት ዘለና ምሁራትን ነቲ ታሪኽ ንፈልጥን ክንጽሕፎን ክንሕበነሉን ይግባእ። ታሪኽና ወጻእተኛታት ክጽሕፉልና ወይ ኣብ ትሕቲ መሬት ዝኣተዉ ጀጋኑና ካብ መቃብሮም ተንሲኦም ከዘንትዉልና ክንጽበ የብልናን። ንሕና ዝፈጸምናዮ ቅያን ኣብ ልዕሊና ዝወረደ ግፍዕን ናትና ስለዝኾነ፡ ብኣና ጥራሕ’ዩ ክስነድን ናብ መጻኢ ወለዶ ክሰጋገርን ዝኽእል።

ኣብ ዝሓለፈ ለካቲት 2020, ኢትዮጵያ፡ ነቲ ብ1 መጋቢት 1896 ብስዕረት ኢጣልያ ዝተዛዘመ ውግእ ዓድዋ ተዘኪሩ። ኣብቲ ኢትዮጵያውያን ብድሑር ናውቲ ተጠቂሞም ነቲ ብተዛማዲ ምዕቡል ኣጽዋር ዝነበሮ ሰራዊት ኢጣልያ ኢድ ብኢድ ገጢሞም’ዮም ኣብ ልዕሊ’ቲ ግዝኣታቱ ከስፍሕ ሃነፍነፍ ዝብል ዝነበረ ሰራዊት ሙሶሊኒ፡ ምውታት፡ ቁሱላትን ምሩዃትን ከምዝኸውን ገይረሞ። ኣብቲ ንኢጣልያ ዘሕፍር ስዕረት ዘጋጠመ መሪር ውግእ ዓድዋ፡ ኣማኢት ኤርትራውያን ምስ ወተሃደራት ኢጣልያ ብግድን ብድሌትን ተሰሊፎም ግዳይ ሞት፡ መቁሰልትን ምምራኽን ውርደትን ኮይኖም ኢዮም። ኣብቲ መሪር ኩናት ግን ህይወት ምሕላፍን ምስንካልን ኤርትራውያን ጥራይ ኣይኮነን ዘስካሕክሕ ነይሩ። ኣብቲ ኩናት ዝተማረኹ ኣስታት 1500 ኢጣልያውያን፡ ከም ምሩዃት ኩናት ብኽብሪ ናብ ዓዶም ክፋነዉ እንከለዉ፡ 400 ኤርትራውያን ምሩዃት ኩናት ግን፡ ከምቶም ኢጣልያውያን ናብ ትውልዲ ዓዶም ብሰላምን ብኽብርን ኣይተፋነዉን። ኣብቲ እዋን’ቲ ብዝነበሩ መሳፍንቲ ኢትዮጵያ ብትእዛዝ ሃጸይ ምነሊክ የማናይ ኢድን ጸጋማይ እግርን ኣብ ጉንዲ ገረብን ከውሕን ኣተርኢሶም ብፋስ፡ ብሴፍን ብጎዞሞን ብህይወቶም እናሰምዑን እናርኣዩን ተቆሪጾም። ደሞም ከም በጊዕ ፋስጋ ኣብ መሬት ዛርዩ ኣእውዮም፡ ረዳኢ ኣይረኸቡን፡ ሃለዋቶም ጠፊኡ ሞይቶም፡፡ ብህይወቶም ዝተረፉ ድማ ብደዎም ጨንዮም ኣብ በረኻ ተደርብዮም። እቲ ኣብ ግዜ ኩናት ንኤርትራውያን ንረብሕኡ ኣብ ቅድመ ግንባር ኣሰሊፉ መዝሓል ጥይት ዝገበሮም መንግስቲ ኢጣልያ፡ ኩናት ምስተወድአ ኣበይ ኣለኹም ኣይበሎምን። ምናልባት ጸሊም ሕብሪ ቆርበት ስለዝነበሮም ከም ሰብ ኣይቆጸሮምን። ስድራቤት ናይቶም ግዳያት ኤርትራውያን፡ ንገሊኦም ሓዚሎም ንገሊኦም ድማ ብመጽዓኛን ብምርኩስ ሓንከስ እናበሉን፡ ድሕሪ ናይ ነዊሕ መዓልታት መሪር ጉዕዞ ናብ ዓዶም ከምዝምለሱ ኮይኖም። “ድዉይ ተጣባባይ” ከምዝብሃል፡ ሓሓንቲ ኢድ ሒዞም ዝተረፉ ተላፊኖም ካብ ገረብ ዓንቋ እግሪ ሰሪሖም። “ወዲ ኢታይ ተኽለ ደስ እኳ ኣይበልካ እግረይ ተኺለ” ኢሎም ነቲ ኣብ ምቁራጽ መሓዉ ኣቦታትና ተዋፊሩ ዝነበረ ኣረሜን ከሕርቁ ከምዝደረፉሉ ይዕለል ኢዩ። እቶም ክፋል ኣካላቶም ስኢኖም ንነዊሕ ዝተሳቀዩ ኣቦታትና ሎሚ ክንደየናይ ብህይወቶም ከይህልዉ። ብይወቶም እንተዝነብሩ ግን፡ ኣብ ኩናት ዓድዋ ዘጋጠሞም መስገደልን ትንግርትን መዘንተዉልና ነይሮም፡ ንሕና ድማ ምወረስናዮም።

ኣብ ዝተፈላለየ ኩርናዓት ሃገርና ናይቶም መሬትና ክጎብጡ፡ ንብረትና ክዘምቱ፡ ህዝብና ከበሳብሱን ዝሞቱ ወተሃደራት፡ ኣብ ሓላል መሬትና መካነ መቃብርን ሓወልትን ተሃኒጽሎም ንዕዘብ ኣለና። መሳኪን ኤርትራውያን ግን ኣሽምባይዶ መዘከሪ ሓወልቲ ክስርሓሎም፡ ሬሳታቶም ዝወደቀሉ ቦታ’ውን ዝፈልጦ የለን። ደሞም ደመ-ከልቢ ኮይኑ ተሪፉ። ግቡእ ስነስርዓት ቀብሪ ኣይተገብረሎምን። መንግስቲ ጥልያን’ውን እቶም ምስ ወተሃደራቱ ተሰሊፎም ዘዕወቱዎ፡ ህይወቶም ዝሰኣኑን ዝሰንከሉን ኤርትራውያን፡ ክከሓሱ፡ ንዝኽሮም ሓወልቲ ክህነጸሎም ብውሕዱ ናይ ኣፍልጦ ወረቀት ምስክር ክወሃቦም ግዴታ ኣለዎ። ወዮ ድኣ ህዝቢ ኤርትራ ዝጣበቀሉ ፍትሓዊ መንግስቲ የብሉን እምበር፡ እቶም ኣብ ጎድኒ ወተሃደራት ጣልያን ኮይኖም ዝተዋጉኡ፡ ህይወቶም ዝሰኣኑን ኣካሎም ዝጎደለን ኤርትራውያን፡ ንጹር ብዝሕን ዝወደቁሉ ቦታን ኣብቲ ኩናት ዘጋጥሞም ዝነበረ ዓሌትነትን ጸበባን ጽጹይ መጽናዕቲ ኣካይዱ፡ ሓድሽ ወለዶ ኤርትራ ሓቀኛ ታሪኽ ኣቦታቱን ኣቦሓጎታቱን ክመሃሮን ክሕበነሉን ኣለዎ። ኣብ ውግእ ዓድዋን ካልኣይ ኩናት ዓለምን፡ ሬሳታት ኣቦታትናን ኣሕዋትናን መውደቂኡ ዘይተፈልጠን ደሊና ዘይንረኽቦን ክንስና፡ መቃብርን ሓወልትን ኢጣልያውያንን እንግሊዛውያንን ከምኡ’ውን ኣብ ቤት ገርግስ ኣስመራ ሓደ ሓደ ሱዳናውያንን ህንዳውያንን፡ ንጉሆን ምሸትን ኣብ ቅድሚ ገዛና ክንዕዘብ ግን ንዘልኣለም ድቃስ ዝኸልኣናን ቁስልና ዝጎድኣናን ኢዩ። ንመግዛእቲ ጣልያን እምቢ ኣይንጽዓድን መሬትና ኣይንህብን ዝበሉ ኤርትራውያን ዝሕየሩሉን ዝሳቀዩሉን ዝነበሩ ብማይ ባሕሪ ዝተኸበ ቤት ማእሰርቲ ናኹራን ዓሰብን፡ ኣሰር መቃብር ኣቦታትና የለን። ቀለብ ዓሳታት ኮይኖም፡ ከም ተረፍ መግቢ ኣብ ባሕሪ ተጓሒፎም።

ብዊንታ ጉጅለ ህግደፍ ኤርትራዊ ሕሱርን ርሱዕን ስለዝኾነ ነቲ ብኹሎም ገዛእቲ ማለት ጣልያን፡ እንግሊዝን ኢትዮጵያን ዝተቀዝፈን ዝተቐጥቀጠን ኤርትራዊ፡ ዝተራሰየን ዝዓነወን ንብረትን ሃብትን፡ ብሓዊ ዝተቃጸለ ዓድታትን ዝተመዛበለ ህዝብን መጻኢ ወለዶ ክፈልጦ ስለዘይድለ፡ ጽፉፍ ሰነድ የብሉን። ኣብ ጽባሕ ናጽነትና፡ ነቲ ብኹሎም ገዛእቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝወረደ ኣካላዊ ሞትን መግረፍትን፡ ቁጠባዊ ዕንወት ስነኣእምራዊ በሰላ ብሕጋዊ መንገዲ ክተሓዝን ናብ ዝምልከቶ ኣካል ወግዓዊ ሰነድ “Reparation” ክቀርብን” ኣለዎ ኢሎም ቅዱስ ሓሳብ ንዘቅረቡ ለባማትን ፈላጣትን ደቂ ሃገር፡ ከም ጽሉላትን ሓለምትን ተሓሲቦም ናይ ምድሃልን ተስፋ ምቁራጽን ግብረ መልሲ ተዋሂብዎም።

“ናይ ዝሓለፈስ ሓሊፉ ብዝመዝእ ኣይትድገመኒ” ከምዝብሃል፡ እቲ ካብ ኩሉ ዘሕዝን፡ ኣብዚ እዋን’ዚ፡ መጻኢ ወለዶ ኤርትራ፡ ብሰንኪ ኣዕናዊ ፖሊሲታት ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ንኡስ ዕድሚኡ ካብ ስድራቤቱ ተፈላልዩ፡ ኣብ ህይወቱ መቀይሮ ዝኸውን መኣዲ ትምህርትን ስራሕን ተሰናኺሉን ብዘይ ክፍሊት፡ ጁባ ኢሳያስን ሰዓብቱን ከኻዕብት፡ ኣብ ጉዕዞ ስደት ክእሰር፡ ብጥይት ክምንጠል፡ ብጥሜትን ጽምእን ክሳቀን ሰብኣዊ ክብረቱ ክገሃስን ንዕዘብ ኣለና። ኣማኢት ኤርትራውያን፡ ኣብ ምድረበዳ ሳህራ፡ ማእከላይ ባሕሪ፡ ሊብያን ካልእ ቦታታትን፡ ረዳኢ ዘይብሎም ብነጋዶ ሰብ፡ ብጽምኢ ብጥሜትን ብሕማምን ዝተቀዝፉ፡ ብዘይ ቀባሪ፡ ቀለብ ኣራዊት ዝኾኑን ኣብ ሑጻ ብዘይ ኣሰር ዝተደፍኑን፡ ሬሳኦም ኣይንረኽቦን ኢና፡ ካብ ዝኽርናን ልብናን ግን ኣይወጹን ኢዮም። ግዜ ይነውሕ እምበር ሬሳታት ወለድናን ኣሕዋትናን’ውን ክንረኽቦ ኢና። ሃብታም ታሪኽ ዓቑሩ ዘሎ ሬሳታትና ንምርካቡን ኣብ ግቡእ ቦታኡ ንምቅማጡን ክንሕበነሉን ግን እቲ ስራሕ ሕጂ ንጀምሮ።

            ጽላል፡ ካብ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ 29 ግንቦት 2020