ህዝቢ ኤርትራ ክነቕሓሉ ዘለዎ ኣሰካፊ ኵነታት ኢትዮጵያ – መብራህቱ ኣተወብርሃን

ህዝቢ ኤርትራ ክነቕሓሉ ዘለዎ ኣሰካፊ ኵነታት ኢትዮጵያ

መብራህቱ ኣተወብርሃን

ዶክተር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ስልጣን ኣብ ዝመጽኣሉ እዋን፡ ብዘስምዖ ናይ ሰላምን ምክብባርን ጻውዒት፡ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያን ዞባናን ኣወንታዊ ስም ምትራፉ ይፍለጥ። ካብ ቃል ሓሊፉ`ውን ከም ምፍታሕ እሱራት፡ ተቓወምቲ ውድባትን ውልቀሰባትን ንዓዶም ከምዝኣትዉ፡ ናይ ሜድያ ናጽነት ከም ዝረጋገጽ፡ ዕስራ ዓመታት ዝወሰደ ኵነት ኣይሰላም-ኣይኲናት ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብመጠኑ`ውን እንተኾነ ከምዝሃድእ ምግባር ዝበሉ፡ ካብቶም ኣብ ባይታ ዘረጋገጾም ዓበይቲ ውሳነታት እዮም። ብፍጥነት ዝቀያየር ኵነታት ፖለቲካ ኢትዮጵያ ግን፡ ነዞም ናይ ዓምን ቅድሚ-ዓምን ፍጻመታት፡ ቅድሚ ዓሰርተታት ዓመታት ዝተገብሩ ኣምሲሉዎም ኣሎ። ከምኡ`ውን እቲ ብፍጥነት ንላዕሊ ዝዓረገ ስምን ዝናን ዶር. ኣብይ፡ ብኡ መጠን ዘንቈልቍል ዘሎ ይመስል።

ዶር. ኣብይ ኣብ ስልጣን ክድይብ ከሎ፡ ምስናይ ኵሉ ተስፋታት፡ ሓደ-ሓደ ንፖለቲካ ኢትዮጵያ ኣጸቢቖም ዝርድኡን፡ ስርዓታት ክቀያየሩ ብዓይኖም ዝረኣዩን ሰባት፡ ደገ-ደገ ገዲፉ ናብ ናይ ውሽጢ ኵነታት ከተኵር ጻውዒቶም ከቕርቡ ከለዉ፡ በቲ ሓደ ወገን ከኣ `ኣብይ ኣብይ` ዝብሉ፡ ወረ ገሊኦምሲ `ናይ ዘመንና ነቢይ ሙሴ` ዝብሉዎ እናበዝሑ ከዱ። ካብ ኦሮምያ፡ ክሳብ ኣምሓራን ትግራይን፡ ናይ ኣስመራ ጐደናታት ሓርነትን ሰማእታትን ከይተረፈ `ተደምረናል፡ ፍቅር ያሸንፋል` ተባሂሉ ተዘሚሩ። ዶር. ኣብይ`ውን ኣይሓመቐን፡ ክንዲ ንዝተሓላለኸ ፖለቲካ ኢትዮጵያ ዝበቅዕ ኣሳታፊ ባይታ ምጥጣሕ፡ `ኵሉ ናባይ ግደፉዎ፡ ኣነ ባዕለይ ከሰጋግረኩም እየ` ክብል`ዩ ተሰሚዑ። ካብኡ ሓሊፉ`ውን፡ ቤተ-መንግስቲ ምነሊክ ኣብ ምስልላምን፡ “ሳተላይት ናብ ጠፈር ክሰድድ`የ፡ ቢልዮናት ኣውጺአ ሓይሊ ባሕሪ ክምስርት`የ” እናበለ ኣተኵሮኡ ዝያዳ ናብ ዘንጸባርቑ ፕሮጀክትታት ዝገበረ ይመስል። ነዊሕ ከይጸንሐ ኣብ ፖለቲካ ኢትዮጵያ ተዋሳእቲ ክኾኑ ንዝነበሮም ቀንዲ ሓይልታት`ውን ካብ ምንጻል ሓሊፉ፡ `ኣእጋሮም ሰባቢርናዮም` ክብል`ዩ ተሰሚዑ። በዚ መንገዲ`ዚ ምምሕዳር ዶር. ኣብይ ነቲ ታሪኻዊ ሰረት ዘለዎ፡ ሚዛኑ ዝሰሓተ ብሄራዊ ፍልልይ ዝመለለይኡ ፖለቲካ ፍታሕ ከምጽኣሉስ ይትረፍ፡ ኣብ ዘመኑ፡ እቲ ኣብ መንጎ ናይ ፖለቲካ ሓይልታት ዝነበረ ምትፍናን መሊሱ በሪኹ ይርከብ። ኣብ ከምዚ ዝበለ ኵነታት ከኣ`ዩ፡ ምርጫ ኣብ መስከረም ይገበር፡ ወይ መሊሱ ይናዋሕ ዝብል ክርክር ዝለዓል ዘሎ። ሕገ-መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ምርጫ ካብ ሓደ ግዜ ንላዕሊ ክናዋሕ ስለዘይፈቅድ ድማ፡ እቲ ጸገም ድርብ መልክዕ፡ ማለት ናይ ፖለቲካን ናይ ሕገ-መንግስትን ሒዙ ዝያዳ ተሓላሊኹ ይርከብ።

ኣብዚ`ውን ኣየብቅዐን። ዶር. ኣብይ ምስ ኢሳይያስ ዝኣተዎ ዘይቅዱስ ኪዳን፡ ነቲ ብዘደንቕ ፍጥነት ዘዋህለሎ ናይ ዝበዝሕ ህዝቢ ኢትዮጵያ ጽቡቕ ድልየትን ምስኡ ዝኸይድ ናይ ፖለቲካ ካፒታልን ኣብ ሓጺር እዋን ከምዝስእኖ ካብ ዝገበሩዎ ረቛሒታት ሓደ እዩ። ንህወሓት ምህራም ዝዕላማኡ ምስ ኢሳይያስ ዝተገብረ ሸርሒ፡ ምንጻል እሞ ይትረፍ፡ ንህወሓት ኣብ ሕቝፊ ህዝቢ ትግራይ ከምዝዕቈብ`ዩ ገይሩዎ። እቲ ኣብ መጋባእያታት ዓለም ብዛዕባ ወደብን መንገዲ ባቡርን ካብን-ናብን ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ብዛዕባ ምህላው ሓደ ኤምባሲን ሓደ ሰራዊት ምክልኻልን ዝመደረን፡ ናይ ምሉእ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ መራሒን መሲሉ ዝቐረበ ዶር. ኣብይ ኣብዚ እዋን የሎን። እዚ ከምዚ`ሉ ከሎ እዩ እምበኣር ፖለቲካውን ሕገ-መንግስታውን ቅልውላው ኣብ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ።

ንምንታይ`ዩ ግን ኣብይ ክንድዚ ዝኣክል ምትእትታው ኣብ ውሽጢ ሃገሩ ዘፍቅድን ምንዋሕ ምርጫን ዝጠልብ ዘሎ? ዝስዕብ ሕቶ፡ “ዶር. ኣብይ ብመንገዲ ርትዓዊ ምርጫ ኣብ ስልጣን ክቕጽል ይኽእልዶ?” ዝብል`ዩ። ነዞም ሕቶታት ንምምላስ፡ ኣሰላልፋ ናይቶም ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዉ ቀንዲ ሓይልታትን፡ ዶር. ኣብይ ኣብኡ ዘለዎ ቦታን ከመይ ከምዝመስልን ምርኣይ ከድሊ`ዩ።

ንኣሽቱ ፍልልያቶም ንጐኒ ገዲፍካ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዉ ሓይልታት፡ ዳርጋ ኣብ ሰልስተ ዓበይቲ ደንበታት ክምደቡ ይኽእሉ።

• ቀዳማይ ሓይሊ፡ እቲ ብውድባት ኦሮሞ ብፍላይ ድማ፡ ግንባር ሓርነት ኦሮሞን፡ ፈደራላዊ ኮንግረስ ኦሮሞን (ኦፌኮ) ዝሓዘ`ዩ። ግንባር ሓርነት ኦሮሞ፡ ንመሰል ርእሰ-ውሳነ ህዝቢ ኦሮሞ (ክሳብ ናጽነት ከይተረፈ’ውን) ንዓሰርተታት ዓመታት ክቃለስ ዝጸንሐ ውድብ`ዩ። ዕዉት ናይ ቃልሲ መንገዲ ተኸቲሉዶ ኣይፋሉን ንዝብል ሕቶ ንጐኒ ገዲፍካ፡ ግንባር ሓርነት ኦሮሞ ኣብ ማሕበራዊ ስነ-ልቦና ህዝቢ ኦሮሞ ዓቢ ቦታን ልዑል ዝናን ዘለዎ ውድብ ምዃኑ ይፍለጥ። ኦፌኮ`ውን ከምኡ፡ ኣብ ዝሓለፈ 20 ዓመታት ምስ ኢህወደግ ክገብሮ ብዝጸንሐ ፖለቲካዊ ቃልሲ፡ ዓቢ ስም ዘትረፈ ውድብ`ዩ። መራሕቱ ድማ፡ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ክሳቐዩ ዝጸንሑ ዓበይቲ ናይ ኦሮሞ ፖለቲከኛታት ይርከቡዎም። ሕጂ ድማ እቲ ብመንእሰያት ኦሮሞ ዓቢ ተቐባልነት ዘለዎ ፍሉጥ ፖለቲከኛ፡ ጃዋር፡ ተወሲኹዎም ኣሎ። ዶር. ኣብይ ብርትዓዊ ምርጫ፡ ኣብ ኦሮምያ ነዞም ክልተ ውድባት ክስዕሮም`ዩ ኢልካ ዚሕሰብ ኣይኮነን። ህዝቢ ኦሮሞ ኣብ ኢትዮጵያ ዝበዝሐ ብምዃኑ፡ ንኣብይ ኣብ ኦርምያ ስልጣን ምስኣን፡ ከም መራሒ`ውን እንተቐጸለ፡ ምሉእ ፖለቲካዊ ተቐባልነት ዘይብሉ፡ ዳርጋ ስማዊ ቀዳማይ ሚንስተር ይገብሮ።

• ኣብ ካልኣይ ተርታ ዝስራዕ፡ እቲ ሕገ-መንግስቲ ኢትዮጵያ ብምሉኡ ክስረዝ፡ ወይ መሰረታዊ ለውጢ ክግበረሉ ዝጠልብ ናይ ኣምሓራ ሓይልታት ዝርከቡዎ ደንበ`ዩ። እዚ ሓይሊ`ዚ ካብ ክልል ኣምሓራ ወጻኢ፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ካልኦት ከተማታትን ብዙሕ ሰዓቢ ዘለዎ ኮይኑ፡ ዶር. ኣብይ ብርትዓዊ መንገዲ ክስዕሮ ዘይሕሰብ`ዩ። ህዝቢ ኣምሓራ፡ ድሕሪ ኦሮሞ ቀጺሉ ዝበዝሐ ክንዲዝኾነ፡ ስዕረት ኣብ ክልል ኣምሓራን ዓበይቲ ከተማታትን ምስ ናይ ኦሮምያ ተደሚሩ፡ ንዶር. ኣብይ ናይ ፖለቲካ ልምሰት የስዕበሉ ማለት`ዩ። ኣብዚ ክጥቀስ ዘለዎ፡ እቲ ሕገ-መንግስቲ ብፍላይ ድማ፡ እቶም ንብሄር መሰረት ዝገበረ ናይ ኢትዮጵያ ምምሕዳራዊ ምክፍፋል፡ ከምኡ`ውን ክልላት ክሳብ ናይ ምንጻል መሰል ክህልዎም ዝገብሩ ከም ዓንቀጽ 39 ዝበሉ ክውገዱ ዝብሉ፡ መትከላት ናይዞም ናይ ኣምሓራ ውድባት፡ ምስ ድልየት ናይቲ “ናይ ኤርትራ መራሒ`የ” ዝብል ኢሳይያስ ዝሰማምዑ ምዃኖም`ዩ። መብዛሕቶም እዞም ውድባት፡ ናጽነት ኤርትራ ፍጹም ዘይቅበሉ ምዃኖም`ውን ይፍለጥ።

• ሳልሳይ ሓይሊ፡ ብከም ህወሓት ዝበሉ ንንኣሽቱ ብሄራት ዝውክሉ ግንከ ብዙሓት ውድባት ዘእተወ`ዩ። ህወሓት፡ ዋላ`ኳ ምስ ናይ ውድባት ኦሮሞን ኣምሓራን ክወዳደር ዝኽእል ዝውክሎ ብዝሒ ህዝቢ ኣይሃልዎ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ሓደ ካብ ቀንዲ ሓይልታት ፖለቲካ`ዩ። እቲ ውድብ ሕጂ ካብ ስልጣን ምስተኣልየ ከም ቀንዲ ተጣባቒ ህገ-መንግስቲ መሲሉ`ኳ እንተቐረበ፡ ኣብ ስልጣን ኣብ ዝነበረሉ እዋን፡ ሓይሊ መንግስቲ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝያዳ ከምዝምእከልን፡ ክልላት ከምቲ ሕገ-መንግስቲ ዝእውጆ ናጻ ምምሕዳራት ዘይኮና፡ ብናቱ ሳተላይታት ዝኾና ውድባት ዝምርሓ፡ ናይ ኣዲስ ኣበባን መቐለን መቐጸልታ`የን ኮይነን ጸኒሐን ዝብል ክሲ ክቐርቦ ምጽንሑ ይፍለጥ። ቀንዲ መበገሲ ናይቲ መንእሰያት ኦሮሞ ካብ ስልጣን ከምዝእለ ዝገበርዎ ቃልሲ ድማ፡ ንመሰል ብሄራት ኣብ ባይታ ኣየተግበረን ዝብል`ዩ። ካብ ስልጣን ድሕሪ ምእላዩ ግን፡ ንናይ ኣምሓራ ገዲፍካ፡ ምስ ንካልኦት ብሄራት ዝውክላ ውድባት ዝምድናኡ ከመሓይሽ ምጽንሑ ይፍለጥ። ዶር. ኣብይ ነዚ ሕገ-መንግስቲ ክትግበር፡ ምርጫ ክካየድ ኣለዎ፡ ዝብል መትከል ዝሓዘ ጥምረት ህወሓትን ካልኦት ብሄራትን`ውን ብርትዓዊ መንገዲ ክስዕሮ ኣይክእልን።

ብሓጺሩ ዶር. ኣብይ፡ ንህዝቢ ኦሮሞ፡ ኣምሓራ፡ ሶማልን ትግራይን ካልኦት ብሄራትን ንውክል ኢና ዝብሉ፡ ኣብ ባይታ ግን ተወዳዲሮም ድምጺ ክረኽቡ ብዘይክእሉ፡ ካብ ኢህወደግ ናብ ፓርቲ ብልጽግና ዝተሰጋገሩ ካብ ውልቀ-ሰባት ዘይሓልፉ ኣባላት ሒዙ፡ ትካላት መንግስቲ ጥራይ ዝቈጻጸር መራሒ ኮይኑ ተሪፉ ኣሎ። ካብ ናይ ስግግር እዋን፡ ናብ ንቡር መራሒ ክሰጋገር ዘኽእሎ ድምጺ ህዝቢ ከምዘይብሉን፡ ብመንገዲ ርትዓዊ ምርጫ ኣቢሉ ቀዳማይ ሚኒስተር ኮይኑ ክቕጽል ከምዘይክእልን ኣዳዕዲዑ ይፈልጥ`ዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ፡ ዶር. ኣብይ፡ ርትዓዊ ምርጫ ኣካይዱ፡ ስዕረት ተቐቢሉ፡ ስልጣኑ ኣረኪቡ ብሰላም ክሰናበት ዘኽእሎ ስብእና ዘለዎ’ ውን ኣይመስልን።

ስለ`ዚ ብክልተ መንገዲ ጥራይ`ዩ ስልጣኑ ከናውሕ ዝኽእል። ቀዳማይ መንገዲ፡ ዘለዎ ስልጣኑ ተጠቂሙ፡ ብዘይሕጋዊ (ንኣብነት ብምርጫ ኣደናጊሩ) ኣብ ስልጣን ክቕጽል። እዚ ድማ ኣብ ፖለቲካ ኢትዮጵያ ሓዲሽ ኣይኮነን – ነዚ ዘሎ፡ ኢህወደግ 100ቲ ካብ 100ቲ ዝውንኖ ባይቶ ጥራይ ምርኣይ ይከኣል። ዶር. ኣብይ፡ ኣብ ስልጣን ንምንባር ሕጊ ክጕዕጽጽ ወይ ከፍርስ ድሕር ከምዘይብል ንፓርቲ ብልጽግና ዝመስረተሉ ዘይሕጋዊ ኣገባብ ሓደ ምልክት ኮይኑ፡ ከምቲ ኢህወደግ ዝገብሮ ዝነበረ ስማዊ ምርጫ ተጠቂሙ ኣብ ስልጣን ክቕጽል ግን፡ ህሉው ኵነታት ዘፍቅደሉ ኣይመስልን።

ካልኣይ ኣማራጺ፡ ንምኽሪ ኢሳይያስ ሰሚዕካ፡ ምርጫ ከምዘይህሉ ምግባርን፡ ነቲ ሕገ-መንግስቲ ብምሉኡ፡ ወይ ድማ እንተወሓደ ነተን ንኣቃውማ ክልላትን ንመሰል ርእሰ-ውሳነ ዝምልከታን ዓንቀጻት ምሉእ ብምሉእ ምስራዝን እዩ። `ኣሃዳዊ` ኣተሓሳስባ ኣለዎ ዝበሃል ዶር. ኣብይ ነዚ ብልቡ`ኳ ዝደልዮ እንተኾነ፡ ኣብ ባይታ ከተግብሮ ኣጸጋሚ`ዩ – እቲ ሕገ-መንግስቲ ናይ ብዙሓት ዓበይትን ንኣሽቱን ብሄራት ተቐባልነት ስለዘለዎ። ኣብ ከምዚ ዝበለ ኣዋጣሪ ኵነታት፡ ዶር. ኣብይ ዝጥቀመሉ ዘሎ ሜላ፡ ህጹጽ ኣዋጅ ኮሮና ቫይረስ ኣመሳሚስካ ምርጫ ከምዝናዋሕ ምግባር ኮይኑ፡ ከም ቀዳማይ ስጕምቲ ኣብ ምፍራስ ሕገ-መንግስቲ ይሕሰብ። ስዒቡ ዝመጽእ ውሳነታት ምግማት ኣጸጋሚ`ኳ እንተመሰለ፡ ዕላማ ኢሳይያስን ኣብይን ኣብ ኢትዮጵያ ናይ ብሄር ፖለቲካ ምሉእ ብምሉእ ምውጋድ ክሳብ ዝኾነ፡ እዚ ዝረአ ዘሎ ቅልውላው መጀመርታ ናይ ክስዕብ ዝኽእል ዓቢ ጸገም ጥራይ ምዃኑ`ዩ ዘመልክት።

ከም ኣረኣእያ ናይ ኢትዮጵያ ፖለቲካ ዝከታተሉ ናይ ደገ ተዓዘብቲ፡ እቲ ጸገም ብቐንዱ ፖለቲካዊ ክንዲዝኾነ፡ እቲ ሕገ-መንግስታዊ ቅልውላው`ውን ካብኡ ስለብገስ፡ ቀንዲ ፍታሕ ፖለቲካዊ እዩ ክኸውን ዘለዎ። ኣብ ኢትዮጵያ ነዚ ከተግብር ዝኽእል ናጻ ሓይሊ ዘሎ ኣይመስልን። ንኣብነት፡ እቲ ዶር. ኣብይ ኣብ ስልጣን ምስመጽአ ዝመስረቶ፡ ኣብ መንጎ ብሄራት ንዝፍጠር ጸገማት ክፈትሕ ተባሂሉ ብመራሕቲ ሃይማኖትን ዓበይቲ ዓድን ዝቖመ ኮሚሽን ሰላም፡ ተሰማዕነት ካብ ዝስእንን ህጣሙ ካብ ዘጥፍእን ነዊሕ ኮይኑ ኣሎ። ስለ`ዚ እቲ ሓደን እንኮን ኣማራጺ ብምትእትታው ናይ ደገ ሓይልታት ፖለቲካዊ ፍታሕ ከተምጽእ ምፍታን`ዩ ዝመስል።

`ናይ ዕዳጋ ዕግርግር መፍቶ ሰራቒ` ከምዝበሃል፡ ንሱ ከይመጸ ከሎ እዩ እምበኣር፡ ንድኹም ኵነታት ዶር. ኣብይ ተጠቂሙ፡ ኢሳይያስ ኢዱ ከእቱ ዝቀዳደም ዘሎ። ዶር. ኣብይ ግን ከም ድልየት ኢሳይያስ፡ ን`ወያነ` ብምህራም ወይ ምርጫን ሕገ-መንግስቲ ብምስራዝ ናብ ካልእ ዝዓበየ ወጥሪ ክኣቱ ከጸግሞ`ዩ። ቀንዲ ስግኣት፡ ኢሳይያስ ንዘሎ ሃጓፍ ተጠቂሙ፡ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያን ኣብ ዶባት ኤርትራን ትግራይን እንታይ ክገብር ይኽእል ዝብል`ዩ፡፡ ሰራዊት ኤርትራ ናብ ዘሰሓሕብ ከባቢ ዶባት ገጹ ምጽግዑ ከኣ ጽቡቕ ምልክት ኣይኮነን። ምስኡ ዝኸይድ ካልኣይ ስግኣት፡ እዞም ነንሓድሕዶም ዝሰሓሓቡ ዘለዉ ሓይልታት ኢትዮጵያ፡ ካብ ውሽጣዊ ጸገሞም ንምህዳም፡ ናይ ኢሳይያስ ምትእትታው ኣሳቢቦም ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ወይ ብቀጥታ ኲናት ከይከፍቱ ወይ ካልእ ዘይምርግጋእ ከይፈጥሩ`ዩ።

ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ክነቕሓሉን፡ ንመናውሒ ስልጣን ኢሳይያስ ተባሂሉ ኣብ ዝእጐድ ሓዊ ክጥበስ የብሉን።