ኤርትራ ብዘይ-ሰብ!

ኤርትራ ብዘይ-ሰብ!

“ኤርትራ ብዘይ ሰብ“ ክብል ከለኹ፡ ከም ሃገር ንፖሊቲካዊ ኣተሃላልዋና ብምጥማት፡ ድኣ`ምበር፡ ኤርትራ፡ ህዝባን መንእሰያታን ዝጸንቐቐት ሃገር እያ፡ ንምባል ከምዘይኮንኩ ክሕብር። ከምቲ ዋና ዘይብለን ጥሪት፡ ንዝቐደመ ኣባይ ዝኾና፡ ከምኡ ኤርትራና፡ ብዘይ ሰብ፡ ብዘይ ናይ ዋናታታ ፖሊቲካ ክሳብ ዝሃለወት፡ ብዝሓየለ ኣባይ ትብላዕን፡ ክትብላዕን እያ። ምናልባት፡ “ካብ መዓስ ድኣ እያ ብዘይ-ሰብ? ብዘይ ፖሊቲካ?“ ቢልካ ክሕተት ይኽእል። ንዓይ እቲ ዝዓበየ ክፋል፡ ኣብ 1973/76/81፡ ፖሊቲካ ሰውራ ኤርትራ፡ ጠቕሊሉ ምስ ፍረሰን፡ ኣብ ውልቀ-ጁባ ኢሳያስ ምስ ምስተቖጽረን፡ ክሳብ ሎሚ፡ ካብታ ጁባ ኣይወጸን፤ ናህና ናይ ሓባር ኤርትራ ከይኮነትን። ብርግጽ፡ ኣብ ኣኼባ ለንደን (ግንቦት 1991) እዉን፡ ኤርትራ ብዘይ-ዋና ምንባራ፡ ኣብ መድረኽ፡ ተጋሂዱ ነበረ፤ ግን ብግዝያውነት ንኽትቅጽል ተገብረ፤ ኣብ 1998/2001፡ ዳግም ተጋህደ፣ ክሳብ ሕጂ`ውን፡ ኤርትራ፡ ጌና ብዘይ-ሃገራዊ ፖሊቲካ`ላ።

ከም ዝመስለኒ፡ ሓደ ካብቲ፡ ንኤርትራ ኣብዚ ብዘይ-ሰብ ኣተሃላልዋ`ዚ ከምትወድቕ ዝገበራ፡ መሰረታዊ ጠንቂ፡ ጽልኢ ዝመሰረቱ ፖሊቲካ እዩ። ዕድለይና ኢሳያስ፡ ነዚ ጽልኢ`ዚ፡ ኣብ ዝደለዮን ናብ ዝደለዮን ገጹ ኣዂሱ እናዓደለና እዩ። ወዲ-ሰብ፡ ካብ ናይ ምንባር ስነሞጎት ወጺኡ፡ ብዕሙት ጽልኢ ተላዕጢጡ፡ ብሓደ ክነብርን ክቃለስን ኣይክእልን። ዕሙት ጽልኢ፡ ንገዛእ ርእስኻ፡ ነቲ ከም ሰብ ዘሎካ ብሉጽ ባህሪ (ርትዓውነት፡ ሕልና፡ ተፈጥሮኣዊ ሞራላዊ ሕጊ፡ ኣእምሮ) ከም ትኽሕድን፡ ንርእስኻ ከምዘይትርእን፡ ብሓቀይና ሚዛን ከምዘይትመዝንን ዝገብረካ፡ ሰዓሪ ዘይብሉ ቀጻሊ ኩናት፡ ምዃኑ ይፍለጥ። ሓደ ሰብ፡ ንሓሳብካ ክነጽጎ ይኽእል፤ ከም ዜጋ ግን፡ ብሓደ ብሓባራዊ ትካል ወይ ሃገራዊ ሕጊ ንናበርን ንግዛእን። ግን ብሓባራዊ ረብሓን ሕግን ማዕርነትን ዘይምእማን፣ ኣብ ወጽዓታት ኣፍልጦ ዘይምሃብን፣ ኣብ ጉዳይ ፖሊቲካ፡ ብዕሙት ጽልኢ ምኻድ፣ ንታሪኻዊ ሓቂ ዘይምቕባል፣ ካብ ገዛእ ርእስኻን ካብ ዳማዊ ጽልዋታትን፡ ናጻ ዘይዃን፡ ገለ ካብቶም ፖሊቲካ ንኸይንሰርሕ ዝዓገቱና፡ መሰረታውያን ኣተሓሳስባ ወይ ምኽንያታት እያቶም።

ወዲ-ሰብ፡ ናይ ባዕሉ ሰብን፡ ናይዛ ሕያው ዓለምናን፡ ዝለዓለ ኣካልን መለክዕን እዩ። ብኻልእ ኣገላልጻ፡ ሰብ ብዓንደ-ርእሱ፡ ባህሊ ስለዝኾነ፡ ንብሕቱ ክነብር ዘይክእል ፖሊቲካዊ ፍጡር (relational, political animal) ብምዃኑ፡ ሓድሕዳዊ ሓልዮት ዘለዎ፡ ግን ከኣ ዝመናናዕ ባህርታት (unsociable social) ስለዝሓወሰ፡ ሓባራዊ ስርዓት የድልዮ። ነዚ ፍሉይ መንነትን ክብርታትን`ዚ፡ ብሓባራዊ ርድኢት (consensual) መሰረት፡ ስርዓትን ሕግን ኣወዳድባን ሓኒጹን፡ ሓባራዊ ንቕሓተ-ሕልናን መርሕን ጥበብን (ወይ ባህልን) (collective consciousness that departs from its cultural and/or conventional wisdom) ወኒኑን ሰሪዑን ክናበር፡ ናይ ባህሩን ባህሉን፡ መግለጽን ግዴታን እዩ። ኤርትራውያን ከም ህዝቢ፡ ብኸምዚ ዝመስል ራእይ፡ ንህዝባዊ ሰውራ ወፊርና ኢና። ግን ኣብ ጉዕዞኡ፡ ካብ ዋናታቱ ተጨውዩ፡ ንዓዲ ስለዝኣተወ፡ እታ ናጽነት ሃገርና ኤርትራ`ውን፡ ብምስሉይ ኢሳያሳዊ ጉጅለ ህግደፍ ተዓፊና፡ ምስልይቲ ናጽነት ኮይና ቀጺላ። ስለዚ እየ፡ ኣብ ካልእ ክፍሊ-ጽሑፈይ፡ ንህዝቢ ኤርትራ፡ “ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ጸላኢ`ምበር፡ ወልቀ-መላኺ፡ ዝብል መጸውዒ ግጉይ እዩ“ ዝበልኩ። እዚ ምስሉይ ጉጅለ ህግደፍ፡ ኣብ ስማዊት ናጽነት ኤርትራ ተጎልቢቡ፡ ክሳብ ሎሚ፡ ካብቲ ኣብ በረኻ ዝፈጸሞ ዕንወት ዝበኣሰ፡ ይፍጽም ኣሎ።

ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጉጅለ፡ ከም መንግስቲ ዘይኮነትስ፡ ብውልቀ-ሰብን ንውልቀ-ሰብን ዝተሓንጸት፡ ከም ናይ ሓደ ማፍያዊ ጉጅለ (Mafia type organisation) ኮይኑ፡ ንኤርትራ፡ ብኽልተ ናይ ጥፍኣት ተግባራት ኣፍሊጥዋ፥ ሀ) ኩሉ ዓይነት ግፍዕን ማእሰርትን፡ ድለላን ባርነትን ሰብ ዝፍጸመላ፡ ማሕበራዊ መንነታን መንእሰይ ወለዶኣን፡ እተብርስ ሃገር፣ ለ) ናይ ኩለን ጎራት ሃገርና ጠንቂ ሁኰትን፡ ኩሉ ንወያኔ (ኢህአደግ)፡ ከዕኑ ዝኽእል ጉጅለ ዘበለ፡ ዝዕንገለላ መናሃርያ ጸላእቲ ኢህአደግ (ህውሓት)፡ ኮይና ምጽናሓ ትፍለጥ። እቲ ብማዕረ ሓዘን ካልእ ግን፡ ናይ ለውጢ ኣማራጺ ክንፈጥር ዘይምኽኣና እዩ፤ ማለት፡ ንለውጢ ዝዓቀና፡ ውድባትን ደለይቲ ለውጢ ኤሊትን ኤርትራውያን፡ ምዃን ምርኣይ እዩ።  ከምቲ ኣቦታትና፡ “ዘይሓልፈሉ`ቦስ፡ በኽሪ ውላዱን፡ እናት ግራቱን፡ ይሓምቅዎ“ ዝበልዎ፡ ድኣ ኣጋጢሙን`ምበር፡ ህዝብና ካብ ሕሰም ህግደፍ ክናገፍ፡ ብደለቲ ለውጢ ተተስፊዉ እዩ፤ ተቓወምቲ፡ ደለይቲ ለውጢ፡ ብፍላይ ብምሁራን (ኤሊት)፡ ተበደለን ተኻሕደን። ደላይ ለውቲ፡ ብኢሳያሳዊ ህልኽ፡ ነንሓድሕድና ብምትሕንዃልን፡ ጽልኢ ዝመሰረቱ፡ ዕውር ፖሊቲካ ብምሕንጋጥን፡ ንለውጢ ከም ጨረታ “ብሰላም እባ ብዓመጽ!“ “ዶብ ከይተሓንጸጸ! ጸላኢትና ወያኔ  ከይፈረሰት!` “ንሕና፡ ምስ ኢሳያስ ክንዕረቕ፡ ሞደል ሳውዝ ኣፍሪቃ ክንቀድሕ ኢና“፡ እናተባህለ፡ ከምኡ ሃገራዊ ዕላማ ገዲፍካ፡ ብሃይማኖትን ኣውራጃን ተዋጊኻ፡ “እዚ በዚሑ፡ እቲ ውሒዱ“፡ “ስለምንታይ ኢድሪስ ዓወተ ብሕማቕ ይዝንጠል!“ ወዘተ… እናበልካ ምዝናይ ማለት፡ እሞ ከኣ ህዝብና ሕይወቱን ንቡርን ኣብ ዝሰኣነሉ ግዜ፡ እንታይ ማለት እዩ? እዚ ብተግባር፡ መሓዛ ህግደፍ ምዃን፡ ብኣፍ ህግደፍ ምምጓት፡ ንህልቂት ህዝብናን መንእሰያትናን፡ ኢድ ምሕዋስ እዩ። ከም ሕዝቢ ሓባራዊ ረብሓን መለክዒታቱን ጠፊኡናስ፡ ንልዕሊ 20 ዓመታት፡ ንዕድል መድረኽ ለውጢ ኣምኪናን ዓንቂፍናን`፡ ምኽንያት ህኰት ኩሎም ኣሕዋትናን ጎራትናን ኣሕዛብ፡ ብፍላይ ህዝቢ ትግራይ ብምዃና፡ ተሓተትን ኢና። እዚ ጸሊም ታሪኽናን፡ ንሰማዕታትና ክልተሞትን፣ ንደላይ ሰላም ሕዝብናን ጎራትናን ሓዘንን ሕፍረት እዩ።

ጥዑይ ለውጢ፡ ብለውጢ ነፍሲ ወከፍና ይረጋገጽ፥ ዝተለወጠ፡ ኣካል ለውጢ ስለዝኸውን። እዚ ብዘይ ኣፍልጦን ቁርጽነትን፡ ኣብ ልዕሊ`ቲ ክልወጥ ኣለዎ እንብሎ ሽግር፡ ኣይፍጸምን። ካብ ታሪኻ ዘይምሃር፡ ዝመረጾ ሓዲሽ ታሪኽ ኣብ ክንዲ ምስራሕ፡ ንታሪኽ ይደግም። እቲ ንሕና ክንመሃረሉ እንኽእል መስትያት ታሪኽ ቃልስና፡ ብዙሕ ክነሱ፡ ንኽንመሃረሉ ግን ኣይበቓዕናን፤ እዚ ከኣ፡ ናይ ገዛእ ርእስና ሓርነት ስለዘይብልና እዩ። እቲ ኣብ ኣፈርክቡ ምስተብጽሐ፡ ተላዒሉ ሓይሊ ህዝቢ ተዓጢቁ፡ ህዝብን ሃገርን ንምድሓን፡ ጸላኢኡ ብኣትኩሮ ከለልን፡ ቅልጡፍ ተግባራዊ ስጉምቲ ክውስድን፡ ሓቢርና ዝተላበናዮ፡ ይኣክል`ውን፡ ተጨውዩ፡ ኣብ መንቀራቕር በዚሑ`ሎ። ዓለም ገዛኣ ሒዛ፡ መኣዳ በሊዓ፡ ናይ እንዳማታ ክትማቐል ኣብ እትጎየሉ ሰዓት፡ ንሕና ኤርትራውያን ደለይቲ ለውጢ ግን፡ `እግርን ከበሮን በበይኑ` ከምዝበሃል፡ ሕዝብና ረሲዕና ከይኣክል፡ በቲ ዓለም ዕሱባታ ኢሳያስን ዓብይን ልኢኻ፡ ዝዘረየቶ ሕዝቢ ትግራይ፡ ብምግፋዑ ክንወራዘ፡ ከም ኤርትራውያን ዘይስገር ተደራቢ ገበን እዩ። ካብ ጥንቲ፡ ነቲ ሓደገይና ኣካያይዳን ዕላማን ኢሳያስ ተረዲኦም፡ ውድብ ከዐርዩ ዝተበገሱ፡ በላሕቲ ደቂ ህዝቢ ተቓለስቲ`ኳ እንተነበሩ፡ ኢሳያስ ግን፡ ዓቕሞምን ኣተሓሳስባኦምን ድሩታት ዝኾኑ ሰባት፡ ኢድን ጓናትን ኮይኖም ዘገልግልዎ፡ ኣብ ጎድኑ እናኣጸግዐ፡ ኣብ ጥፍኣቶምን ጥፍኣት ሃገርን፡ መሳርሒ ተጠቕመሎም። ነዚ ናይ ጥፍኣት ሰንሰለት፡ ከይበጣጠስናን ፖሊቲካ ከይሰራሕናን፡ ምኻድ ማለት፡ እቶም ትማሊ ንኢሳያስ ኣዕሲቦም ዝሰደዱልና፡ ሎሚ`ውን ንዕኡ ብካልእ ሓላው ረብሖኦም ተኪኦም፡ ጠፍጢፎም ከቐምጡልና፡ ምጽባይ ምዃኑ ፈሊጥና፡ ለውጥና ከነቀላጥፍምን ክንውንን ግዴታ ኣሎና። ዝኾነ ተግባር፡ ብዕላማኡ ይልለ፤ ንሕሉፍን መጻእን ዝሕብር ከኣ፡ ህልዊ ተግባርን ምልክታት ግዜን እዩ። ንሕና ሰብ ሕድሪ፡ ብሃገራዊ ክብርናን ረብሓናን መንነትናን፡ ታሪኽ ገድልናን፡ ብግርማ-ባህሊ-ዓድታትን፡ ሕብረት ወለዶታትን፡ ከምኡ ብኣፍሪቃዊ ሓባራዊ ረብሓን ወጽዓን፡ ኣፍሪቃዊ ፍታሕን ክንሓምምን፡ ነዚ ኣፍደገ ዕንወት ዝኸፍትን፡ ንለውጢ ዝዕንቅፍን፡ ብቀጻሊ ንቕሓት ክንገጥሞ፡ ንሕተት ኣሎና፤ ዘሎና ዕድል፡ ሓጺር`ዩ።

ሓደ ሕብረተሰብ፡ ጥዑይ ማሕበራዊ ሕይወት ክህልዎ ኣለዎ፤ እቲ ናይዚ መሰረት ድማ፡ ኣብ ሕዝቢ፡ ሓቅን ግሉጽነትን ምዝውታር፣ ብፍትሕን ሓርነትን ሰላምን ምጉዓዝ፣ ነዚኣቶም ብዕላማን ተጸምዶን ምኽባርን ምውሓስን የድሊ። እዚኣቶም፡ ንነፍሲ ወከፍና፡ ናይ ሓቢርካ ምንባርን ምስራሕን፡ መሰልን ግዴታን ይቕርቡልና። ህዝባዊ ቃልስና ንለውጢ፡ ዋንኡ ህዝቢ ንክስዕቦ፡ ሓቀይናን ንዕኡ ብሓባር ዘርብሕን ለውጢ ምዃኑ፡ ክፈልጥ ወይ ክግለጸሉ፡ ናይ ግድን እዩ። ኣብዛ ናይ ሎሚ ኤርትራ፡ ዘይግልጹነት ፖሊትካ ምሽክርካርን፡ ንሕቶ ህዝቢ፡ እናሰማዕካ ምጽማምን፡ ካብ ናይ ህግደፍ ብዘይሓምቕ፡ ሳዕሪሩን መጋበሪ ኮይኑን፡ ዘሎ ክውንነት እዩ፤ ኣንጻር ሰብኣዊ ኣእምሮን ሓቅን ኅልናን፡ ህዝባዊ ኣቕዋምን (natural and moral law, and wisdom) ዝፍጸም በደል ድማ እዩ። ፖሊቲካ፡ ምስ ካልኦት ሓቢርካ ናይ ምንባር ጥበብ (ዓቕልን ምስማዕን፡ እምነትን ምክብባርን መንነትን) ስለዝኾነ፡ ከም ሐደ ህዝቢ፡ ሓደ ሓባራዊ ስምምዕን ረብሓን (consensus and communal interests) ክህልወና፡ ናይ ምንባርና ግዴታ እያቶም፤ ንምጭባጦምን ምትግባሩን`ውን ዘሸግር ኣይኮነን።

ከምቲ ናይ 2018: ሕጂ`ውን ኣብ ምዝዛም 2020: ከም ህዝቢ ኣብ ደንደስ ጥፍኣት እናሃለና፡ ጌና ቅኑዕ ሃገራዊ ገምጋም ከይተገበረ ይኽየድ ኣሎ፤ ፖሊቲካ ክንሰርሕ ኣይበቓዕናን ዘሎና። ውድባት፡ መሰረታዊ ለውጢ ክገብራ: ክሳብ ዘይክእላ፡ ጌና ኣካል ሽግር እያተን። ኣካይዳ ምንቅስቃስ ‘ይኣክል’ ለንደን’ውን፡ ድሕሪ ክልተ ዓመት: ካብ ቅኑዕ ገምጋም ታሪኽና፡ ኣይከሰበን፤ ኣብ ራእይን ምልላይ ጸላእን፡ ብሓባር ናብ ግብራዊ ስጉምቲ ምውሳዳን: ጌና ኣብ ሓድሕዳዊ ምምንናዕን ምህላዉ ንዕዘብ። ግን ክሳብ መዓስ? ብፍልስፍናዊ መለክዒ፡ ትማልን-ሎምን-ጽባሕን ኣይፈላለያን። ብርግጽ፡ ኤርትራን ኢሳያስን፡ ብሓደ ክህልዉን ክነብሩን ዘይክእሉ፡ ክልተ ብዕላማ ተጻረርቲ ምዃኖም ኣየካትዕን። ግን ንነፍሲ ወከፍና፡ ብፍላይ ነቶም ምስ ኢሳያስን ብስሙን ብኣተሓሳስባኡን: ጸረ-ለውጢ ዝነበሩን: ዝልካዕ ለውጢ ክረጋገጽ፡ ናይ ግድን እዩ: ለውጢ ናይ ሎሚ መግለጽናን: ውሕስነት ቀጻልነትናን: ሓርነትና ብቀንዳን እያ። – ዓመተ ሓቀይና ለውጥን ፍትሕን ሰላምን: ንውጹዕን ንቡር ዝሰኣነን፡ ህዝቢ ኤርትራን ትግራይን፡ ውድቀት ንውልቀ-መለኽትን ሾቮውኒስትን።

                                                                                                                   ዶ/ር  ክብርኣብ ይሥሓቕ (ለንደን)

                                                                                                                        31 ታሕሳስ / Dec 2020