ኣብዚ ኩናት ኣብ ምውዳእ ተቃሪቡሉ ዘሎ ጊዜ ደላይ ፍትሒ ንጹር መርገጺ ሒዙ ኣብ ስራሕ ከተኩር ኣለዎ – ብጴጥሮስ ተስፋግዮርጊስ

ኣብዚ ኩናት ኣብ ምውዳእ ተቃሪቡሉ ዘሎ ጊዜ ደላይ ፍትሒ ንጹር መርገጺ ሒዚ ኣብ ስራሕ ከተኩር ኣለዎ

  ብጴጥሮስ ተስፋግዮርጊስ

መደብ ናይ ኣብይን  ኢሳያስን ኣምሓራ ሊሂቃን ንወያነ ኣጥፊእካ ንህዝቢ ትግራይ ረጊጽካ ነቲ ህዝቢ ኤሪትራ 30 ዓመት ተቃሊሱ ዘምጽኦ ናጽነት ኣፍሪስካ ንኤርትራ ኣብ ትሕቲ ኣምሓራ እትመሓደር ኢትዮጵያ ምቁራን እዩ። ብቀንዱ እዚ ተንኮል እዚ ኣጀንዳ ናይቶም  ንልዑላውነት ኤሪትራ ዘይተቀበሉ ኣምሓራ እዩ። ኣብዚ እቶም ወረርቲ ስሙር ግንባር ካብ ገበሩ እቶም ተወረርቲ ንመሰሎም ንድሕነት ክልቲኡ ሃገራት ስሙር ግንባር ዘይገበሩሉ እንታይ ምኽንያት ኣሎ።  ነቲ ናይ ኣብይን ኢሳያስን ኣምሓራ ሚሊሻን ኣብ ልዕሊ ትግራይ ዝተፈነወ ወራር ክኹነንን ክሰዓርን ኣለዎ። ኣብዚ  ይኣክልን ካልኦት  ደለይት  ፍትሕን  ምስ ትግራዎት ኮይኖም ብሰላማዊ ሰልፍን ካልእ ዲፕሎማሲያዊ ተንቀሳቂሶምሉ  ዓወት ረኺቦምሉ እዮም።

  ብወገን ደለይቲ ፍትሒ ኩናት እናተኻየደ ይኹን ጠጠው ምስበለ ንሰላም ምጽዓር  ኣገዳሲ እዩ። ከም መትከል ደለቲ ፍትሒ ምዃና ንዓለም ምብራህ ኣገዳሲ እዩ።  

ሰላም ከም ኣምር ተወሲዱ   ክስርሐሉ እንኮሎ ሂያው ኮይኑ   ንማሕበራውን ቁጠባውን ምዕባለ ሰፊሕ ባብ (ማዕጾ) ዝኸፍት እዩ። ሰላም ናይ   ፍቅርን ሲኒትን መሳልል እዮም።  ደለይቲ ፍትሒ ሰላም ማእከል ገርና ዝምደናና ምስ ጎረባብትና ክንሃንጾ ሐላፍነት ኣለና። ሰላም ከም መትከል ተወሲዱ ክድከሞ ኣለዎ።  

ደገፈቲ ኢሳያስ ኤሪትራውያን ማእዝኖም ኣጥፊኦም  ሰለ ዝኮኑ ምስቲ  ናጽነት  ኤርትራ  ክጎብጥ  ተሃንዲዱ ዘሎ  ሐይሊ ኣምሓራ ፣  ኢሳያስ   ኣብ ልዕሊ ትግራይ  ወራር  ከካይድ  እንተደገፍዎ ዘገረም ኣይኮነን።እዚ ኣብ ልዕሊ ትግራይ ወራር ቀሊል ዘይኮነ ዕዳ ንህዝቢ ኤርትራ ከም ዘሰኩሞ ክርእይዎ ኣይከኣሉን።  እቲ ዘገረም ብዙሓት ደለይቲ ፍትሒ ኢና በሃልቲ  ነቲ ናይ  ኢሳያስን ኣብይን ሕልሚ ንትግራይ ኣጥፊእካ  ንኤሪትራ ኣብ ትሕቲ   ምምሕዳር ኢትዮጵያ  ምቑራን  ዝብል ይፈልጥዎ ክነሶም  ምስ ትግራይ ተሓባቢርካ ንኢሳያስ ምልጋስ ክቃዎሙ ይስምዑ። ነቲ ህዝቢ ኤሪትራ ዘጽነት ዘሎ  ህግደፍ  ምእላይ  ገዲፍካ – ምስ  ወያነ ንተሓባበር  ዶ – ኣይንተሓባበር  ብምባል ደላይ ፍትሒ   ወርቃዊ ጊዜ ብከንቱ ኣባኺንዎ እዩ። እዚ ምትህልላኽ  ነቲ ናይ ሓባር  መሪሕነት ገርካ ንፍትሕን ንሰላምን አበርቲዕካ  ምቅላስ ዝብል ዕላማ ኣፍሺልዎ እዩ። ስለዝኾነ  ምስ ብመትከል ዝሰማምዑኻ ጥራሕ  ሓቢርካ ምቅላስ ይሓይሽ ዝበል  ኣራኣእያታት እናነገሰ ይኸይድ ኣሎ።  ኣብነታት ብግብሪ መንእሰያት ዝዓብለልዎ መንጠሪ ባይታ ትግራይ ገይሮም  ክቃልሱ ተበጊሶም  ኣለዉ።  እቲ ምስ ወያን ምትሕብባር ኣየድልን ዝብል ግን ኣብ ግብሪ ዝውዕል  መተካእታ ከምጽእ ኣይከኣለን። 

  ደላይ ፍትሒ  ንሰላም ከም ቀዳማይ መደቡ  ገይሩ ሓያል ጎስጓስ  ከካይድ ከሎ ፊሪኡ  ሰላም ነጊሱ ነቲ ተበታቲኑ ዘሎ ህዝቢ ምትእኽኻብን  ምምዕባል ቑጠባን ባይታ ዘንጽፍ  እዩ።   ኣብ ኢትዮጵያ ሰላም ክመጽእ ብዙሓት ሃገራት ብሕልፊ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ይጽዕራሉ ስለ ዘለዋ ናይ ደለይቲ ፍትሒ ኤሪትራውያን  ኣበርክቶ  ዝነዓቅ ኣይክኸውንን እዩ።ኣብቲ ኩናት ዝተቖማጥዔ  መንግስቲ ኤርትራ ሰላም ስለ ዘይደሊ።

እዚ  ምስ ትግራይ ተሓባቢርና ንኢሳያስ ንእለዮ ዝበል ዝፈላሊ ጉዳይ ኣይኮነን። ምኽንያቱ እዚ  ኩናት እዚ ከም ኩሎም ካልእ ኩናታት ሓንሳብ ምስ ተጀመረ ብኸመይን ኣበይን ከም  ዝውዳእ ናቱ ሕጊ ስለ  ዘለዎ።   ኣቢይን ኢሳያስን ኣምሓራ ሚሊሽያን ሲዒርና ኢሎም  መቀለ ኣትዮም  ንበዓል ደብረጺዮን ጌታቸው ረዳ ኣሲሮም ኣብ ሕገ  ከቅርብዎም መደብ  ነይሮም። እንተዝስዕሩ እውን ምገበርዎ።  ኹናት ናቱ ሕጊ ከምዘለዎ ዘንጊዖም   ምክልኻል ሐይልታት ትግራይ ሓመድ ሊሒሱ ተንሲኡ ነዞም ወረርቲ ጽርግርግ ኣቢሉ ነቲ ኩናት ናብ ማእከል ኢትዮጵያ ኣሰጋጊርዎ  ዘስተንከር ዓወታት እናመዝገበ ይኸይድ ኣሎ። ከምቲ ብኹናት ናብ መቀለ ዝኣተዉ ብኩናት ናብ  ኣዲስ ኣበባን ዓዲ ሃሎን  ኣትዮም ንክልቲኦም ገበነኛታት ሒዞም ኣብ ዓለማዊ ፍርዲ ከብጽሕዎም ጠጠው ዘብሎም ሕጊ የለን። ኣቢይ ምስተኣልየ  ግን  ምክልኻል ትግራይ ኣብ ኤሪትራ ምኻድ ኣየድልዮን እዩ። ዕድል ኣቢይን ኢሳያስን ሓደ ስለዝኾነ። 

 ሰላም ምስ ትግራይ ማለት ሰላም ምስቶም ኩሎም ቤሀራት ኣንጻር ኣቢይ ዝዋዳደቡ ዘለዉ እዩ።  ነቲ ስዕረት ትግራይ ዘራጉድ ካላኦት ብሄራት ከም ምንስቃስ ኦሮሞ  ቅማንት ኣገው ወዘተ እውን ምስ ትግራይ ስምምዕ ገይሮም ቃልሶም የጎሃህርዎ ኣለዉ። ድሮ ትግራይን ኦሮሞን  ጥቃ ኣዲስ ኣበባ በጺሖም ኣለዉ። ሓንቲ ከነስተውዕላ ዘለና ግን ኣብዚ ኩናት ሰራዊት ኤርትራ ኣንጻር ምክልኻል ሓይሊ ትግራይ ጥራሕ ኣይኮኑን ዝዋጋእ ዘሎ። እንታይ ድኣ ኣንጻር ልዕልነት ኣምሓራ  ዝተቃለሱ  ቢሀራት እዩ። እዚ ኢሳያስ  ኣትዩዎ ዘሎ ኩናት ብመትከል ኣንጻር ውጹዓት ህዝቢ ኢትዮጵያ ስለዝኾነ ንኤርትራ ካብኣቶም ሐፍ ዘይብል ጽልኢ ይፈጥረላ ኣሎ ማለት እዩ። ምስ ተዓወቱ   ሕነኦም ኣንጻር ኤሪትራ  ብኸመይ ከምዝፈድዩ ኣይፍለጥን እዩ።  ኣዚዩ ሓደግኛ ምዃኑ ግን ፍሉጥ እዩ። እቲ ሓቅታት ኣብ ባይታ ከምዚ ከሎ ኣብ ክንዲ ምስ  ትግራይ ንዘላቂ ሰላም ጎስጓስ ተካይድ ኣብ ክንዲ ምስ እዘን ብረት ኣልዒለን ዝቃላስ ዘለዋ  ጽቑጣት   ብሄሪት – ናይ ድጋፍ – ምልእኽቲ ምሃብ ኣብ ደገ ኮንካ   ሃገርና ብወያነ ከይትድፈር ብዝበል ጉልባብ   ነቲ ህዝቢ ኤሪትራ ዘጥፍእ ዘሎ   ኢሳያስ ካብ ወያነ ኣድሕንዎ  ምባል ልኽዕ ኣይኮነን።  ብዛዕባ መንእሰያ ኣብ ኩናት ዝጸንቱ ዘለዎ ዓቢ ተቛውሞ ምግባር ምሓሸ።

ኣብ 1998 ኢትዮ-ኤሪትራ ኩናት ወያነ ኣብ ምምሕዳር  ኢትዮጵያ ዓቢ ኢድ  ስለዝነበሮም  ሎሚ  ምስኦም ሓቢርና ንጸላእትና  ንመክቶም ማለት ቀሊል ኣይኮነን ዋጋ እውን ዘኽፍል  እዩ።  ነቲ ደላይ ፍትሒ ይመቓቕሎ ንገሊኦም የወሃት ክኣ ኣብ ምጥርጣር የእትዎም።

ንኣብነት ኣብ ዓዲ እንግሊዝ ዝርከቡ ኤርትራውያንን ተጋሩን ነቲ ሓቢሮም ዕዉት   ሰላማዊ ሰልፊ ዘካይዱሉ ዝነበሩ መታን ቀጻልነቱ ክረጋገጽን ወግዓዊ ክገብሩዎን   ብ 16/10/2021 ጉሩም ዝኾነ ኣኺባ ኣካይዶም።   እቲ ዝሕጉስ  ኣብዚ ኣኬባ እዚ – ናይ ሓደ  ሐደ ትግራዎት ናይ ቤተ ሰቦም  መረረ ይግለጹ  ነይሮም (public expression of grievances)  ኣብዚ ግፍዕታት ናይ ኤርትራ ሰራዊት ኢድ ስለዘለዎም  ምስ እንቅበሎ  ንሕሊናና ጽቡቕ ምስ ተጋሩ ንገብሮ  ዝምድና ብሩህ ይኸውን። እዚ ብገሊኦም ዝዝረብ ኤርትራዊ ከማኡ ኣይገብሩን እዩ – ህዝቢ ከም ዘበሳብሱ ከም ምድፋር ደቀ ኣንስትዮ  ኣብ ቤት  ፍርዲ ክጻረ ኣለዎ ዝብል ናይ ትምክሕቲ ዘረባታት ነቲ ሐቂ ኣይልውጦን እዩ።  ኣብ መንጎ ህዛብታት ኤሪትራን ተጋሩን ዝግበር ዘተ ካብቲ ምስ  መንግስታት  ዝግበር ብልጫ ኣለዎ። መንግስታት ይቅየሩ እዮም  ህዝቢ ግን ነባራይ እዩ።  ስለዚ እቲ ናይ ሎንደን ኣኬባ ኣወንታዊ እዩ።

 ኣነ እውን ናይ ሰላም ጉዕዞ ዝኣምነሉ ኣብ 1998 ዝዓየኹሉን  ዝተመከርኩሉን ስለዝኮንኩ ምስቲ ምስ ወያነን ህዝቢ ትግራይን  ምትሕብባር ዝብሉ  ብጾት ወጊነ ነይረ።

 ንሰላምን ንሕውነትን ምቅላስ ዋጋ የኽፈል  እምበር ክብዳህ  ዘለዎ ነገር እዩ። ተወፋይነት ቆራጽነትን ይሓትት።    ገሊኡ ንጹህ ሰብ ግን ላንጋላንጋ ይኸውን። ብዕለት 6 ግንቦት  1998 ዝተወልዔ   ኢትዮ-ኤሪትራ  ኩናት  ነቲ ኣብ ሰላማውያን ኤሪትራውያን ዝወረደ ገበን ብሕልፊ ምስጓግ ኤርትራውያንን ካብ ኢትዮጵያ እተጽንዕ   ዜጋታት ንሰላም ኣብ ኤርትራ  Citizens For Peae in Eritrea (CPE) ዝስማ ማሕበር ኣነን ብጾተይን ኣቑምና  ኣድማዒ ስረሓት ገርና ኢና። ኣብ ስራሕና ግን ብዙሕ ዕንቅፋት የገጥመና ነይሩ ። ንኣብነት  ብዛዕባ ሰላም ኮንፈረንስ ምስ ኣዳለና  ኣብ ፖርላማ ሚኒስትር ሳልሕ መኪ ተንሲኡ“  እዚኦም ኣብ ኩናት እንከለና ሰላም ሰላም ዝብሉ ምንበርካኽ ዶ ኣይኮነን ምስ በለ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ፣ መን እዮም እዚኦም ንዮው  ዘይትብልዎም  ኢሉ ነዲሩ ይዛረብ። ወርቁ ተስፋሚካኤል ሓላፊት ማሕበር ረዲኤት ኢዳ ኣልዒላ እዚኦም መሳርሕትና እዮም ኣብ ህዝብና ወሪዱ ዘሎ ዕንወት ብሕልፊ ኩናታት ናይቶም ኣሸሓት ካብ ኢትዮጵያ ዝተሰጉ   መጽናቲ ኣካይዶ  እናሰነዱ እዮም። ንሕና   ካብ ደገ  ኩነታት  ህዝቢ ክፈልጡ  ዝመጹ  ኣካላት  ናቶም    ሰነዳት ኢና  ነቅርቦሎም  ምስ በለት የማነ ገብረኣብ እዚ ኣብ ፓርላማ ዝወረድ ኣይኮነን ምስኦም ተረዳዲእና ክንፈትሖ ኢና ኢሉ  ኣዛሓሒልዎም። ኣብዚ  ኣንትሮፖሎጂስት ፕሮፈሶር ኣስመሮም ለገሰ ብ እንግሊዝ The Uprooted  (ካብ ሱሮም ዝተማሕዩ)  ዘርእስቱ ናይ ዝተሰጉን ዝተመዛአሉን  4 ልዕሊ 50 ገጽ ዘለዎም መጽናዕትታት ኣቅሪቡ እዩ።   ብሰንኪ ኣብ ፓርላማ ምልዓሉ እቲ ኣብ ሕዳር 2000 ዝተመደበ ኮንፈረንስ   ናብ የካቲት  15, 16,17 2001 ከምዝመሓላለፍ  ተሰማሚዕና ብጽፉፍ ተዛዚሙ። 

ዕላማ ናይቲ ማሕበርና ክሳብ 70,000 ዝኾኑ ንጹሃት ኤሪትራውያን ብግፍዔ ካብ ኢትዮጵያ ናብ ኤሪትራ  ዝተሰጉ  ንብረቶም ተሰኒዱ – ካሕሳ ዝረኽብሉ መገዲ ምድላይ እዩ። ንኣብነት እታ ናይ ሓዳስ ኤሪትራ ስእሊ ኣነን ፕሮፈሶር ኣስመሮምን ዘለናያ  ናይ እቶም ዋናታት ናይ ጽዕነት  መኻይን ካብ ዓሰብ ንኢትዮጵያ ዘመላለሱ ዝነበሩ መብዛሕትኦም ኢሪትራውያን መኻይኖም  ብመግስቲ ኤትዮጵያ ተሃጊረን ካሕሳ ክወሃቦም ዝተገብረ ሓደ ካብቲ  ዝነጠፈናሉ ስረሓት   እዩ ነይሩ።

መፍትሒ ናይዚ ኩሉ ስቃይ  ሰላም እዩ  ኢልና ንሰላም ክንደልያ ኣነን ፕሮፈሶር ኣስመሮም ምስ ወኪል  ናይታ ብፕሮፈሶር መስፍን ወልደማርያም ዝተመስረተት ናይ ኢትዮጵያ  መሰል ወዲ ሰብ ትጣበቅ ማሕበር  EHRCO (Ethiopian Human Rights Council ) ትበሃል ኣብ ኖርወይ ተራኺብና።    ናይ ቀርኒ ኣፍሪካ ተመራመራይ  ሻተል ትሮንቮል (Kjetil Tronvoll)  ኣራኺቡና።  ድሕሪ ብዙሕ ምዝርራብ ግን – ንሳቶም ምስ መንግስቲ ኤትዮጵያ ጽቡቅ ዝምድና ስለዘይብሎም  ምሳና ዝምድና ምግባር ከም ክሕደት ተቆጺሩ ኣብ ሽግር ከእትዎም ከምዝኽእል – ይትረፈና  ኢሎም ፡ ግን ብኻልእ መገዲ ክሕግዙና ተሰማሚዕና ንሱ ከኣ ብዙሓት ወለዲ ብዘይ ደቆም ናብ ኤርትራ ስለዝተሰጉ- ደቖም ክደልዩሎም   ምስ ቀይሕ መስቀል ኢትጵያ ከራኽብዎም ክተሓጋገዝዎም።  ንሕና ከኣ ምስ ናይ ኤርትራ ቀይሕ መስቀል  ተዛራሪብና ቁሩባት ይኹኑ እምበር   ብየመን ገይሮም ኣብ ኤርትራ  ከም ዝመጹ  ተገይሩ እዩ።

PEACE BUILDDING CONFERENCE: TOWARDS SUSTAINABLE PEFACE: ወርሕ 11, 2000 ክንገብሩ ተመዲቡ-  ዕድመ ተዘርጊሑ ። እዚ ናይ ሰላም ኮንፈረንስ ኣብ ፓርላማ ኤሪትራ ተቋውሞ ስለ ዝነበሮ – ን ወርሒ 2, 2001 ተመሓላሊፍ፡፡ እቲ ምኽንያት 12 ታሕሳስ 2000 ዓመተ ምህረት – ኢሳያስን መለሰን ንሰላም ክፈራረሙ ኣብ ኣልጀርስ ቆጸራ ስለዝነበሮም እዩ።

የካታት 2001 ዕለት 15ን 16  ኣብ ከረን – ኮንፈረንስ ናይ ወከልቲ ናይዘን ኩሉን መዓስከራት –  IDPs Internaly Displaced People ተኻይዱ፡ ብዕለት 17 ከኣ ብቛንቛ  እንግሊዝ ኮይኑ  ኤሪትራውያን ካብ ዝተፈላለየ  መግስታዊ  ጽላት ዝርከብዎም  – ኣብ ኤርትራ ዝነበሩ ኣምባሳደራትን – ናይ ረዲኤት ማሕበራትን ነይሮም። ካብ  ደቡብ ኣፍሪቃ  ሐደ  ኣባል  ናይ -Truth and Reconciliation – of South Africa። ናይ  ተመክርኡ ኣስተምህሮ ሂቡ።

ንሰላም ዝሕግዛ  ነዘን ኣብ ታሕቲ ተገሊጸን ዘለዋ ጠቀምቲ ኣርእስትታት ስፍሕ ዝበለ ክትዕ ተገይሩለን።

1. the need for the public expression of grievances
2. peace and justice
3. humanitarian assistance and healing
4. developing culture of peace and Justice
5. the promotion of durable peace

The summary   report of the conference has revealed that the Establishment of CPE made a difference to fill missing institutional vacuum representing civil activities at times of crucial need. It tried to give voice to the victims of the Ethio-Eritrean war፡ ሲቪላዊ ማሕበረሰብ ዘምሁላው ዘምጻኦ ሰበብ። (ኣብ ይቅጽል)።

ስለዚ እቲ ደላይ ፍትሒ ነዚ ኣብዚ ጊዜ ዝኸድ ዘሎ መርገጺ ክህበሉን ክነጥፍፈሉን ኣድላየ እዩ። ን ኣብነት 1. ኣብ ኢትዮጵያ ዝኸይድ ዘሎ ምግፋዕን ምእሳርን ምስዋረን ተጋሩ። ብመርገጺ ምኹናን ሰላማዊ ሰልፊ ተጋሩ ምድጋፍ። 2. ነቲ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ኣብ ልዕሊ ኢርትራ ኣውጺኣቶ ዘላ ዕቀባ ምድጋፍ። ከማኡ እውን ምስቶም  ኣብ ትግራይ ቃልሲ ጀሚሮም ዘለው ናይ ኤርትራ ተቛወምቲ ውድባት  ዝምድና ምግባረንን  ምድጋፎምን።

ዓወት ንሓፋሽ

ይቅጽል